Braess Paradoksu

            Paradoks kelimesi, dilimize en genel haliyle “kökleşmiş bir düşünceye veya inanca aykırı düşünce” olarak çevrilmektedir. Peki, bu yazının diğer başlığı olan “Braess” ne oluyor? Aslında bir anlamı yok. Bu tür isimler, genelde olduğu gibi, o fikri ortaya atan kişinin adı veya soyadını alır. İşte bu çerçevede, Alman Matematikçi Dietrich Braess’in 1968’de ortaya attığı bir düşünceden bahsedeceğim sizlere.

            Hiç trafikte ilerlemeyen veya çok yavaş ilerleyen bir şekilde kaldığınız oldu mu? Tabiri yerinde ise, insanın elinin kolunun bağlı olduğu bir zaman dilimi… Radyo ile, trafiği tehlikeye atmadan bol telefon görüşmeleri, sosyal medya veya podcastler, filmler ya da tamamen uyuyarak verimli kullanmaya çalıştığımız bir dilim. Trafiğin bu kadar sıkıştığı yollar için çoğu zaman ilgili kurumların bir çözümü oluyor: “Yeni yol yapmak, yolu genişleterek yeni şerit açmak”. Ama çoğumuz biliriz ki, yeni şerit veya yol da açılsa trafik enteresan bir şekilde azalmaz, aksine yoğunlaşarak devam eder.

Braess Paradoksu tam da bunu söyler bize: Yeni yollar açmak, trafiği daha da sıkıştırıyor.

            Bu düşünceyi savunurken de, özellikle sürücülerin genişleyen yolda artan seçenekleri ile birlikte bencilce tavırlar sergilediklerini, diğer sürücünün haklarını gözetmeden araç kullandıklarını belirtiyor. Bu durumun da trafiği daha da sıkıştırdığı yapılan gözlemler sonucunda ortaya çıkmış durumda. Ben de çeşitli internet okumalarımda² New York, Seul gibi Dünya’nın önemli kentlerinde kentin önemli bulvarlarında yeni yollar açıldığı ve ardından da Braess Paradoksu’nu destekler nitelikte trafiğin daha da sıkışmasının ardından yolları kapatma kararı alındığına da rastladım. Ankara’da yaşadığım yıllarda her akşam trafiği ile ünlü Mevlana Bulvarı’na yeni 2 şerit eklendiğinde “bu iş tamam” denilmişti ama aradan daha günler geçmeden trafiğin zerre değişmediğini de gözlemlemiştim. Hatta bu paradoksun açıklamasında, enerji şebekelerine yeni enerji hatları eklemenin de benzer problemler yarattığı üzerine de çeşitli yorumlar ile karşılaştım.

            Tabii ki bu yazıyı yazma sebebim, trafik veya enerji şebekeleri üzerine bir yazı tasarlamak değil. Ancak bu düşünceden yola çıkarak konuyu kendi dünyamıza çektiğimizde, “sıkıştığın zamanlarda yeni yollar açarak seçeneklerini daha çoklu hale getirmek yerine, daha az gerekli olacağını düşündüğün yollardan kurtul ve elindeki tek yola odaklan” diyor. Bazen restorana yemek yemeye gittiğinde önüne verilen menüdeki yemekler arasında karar verememe zorluğu anı veya tek bir yemek tipi sunan restorana gittiğinde hissettiğin rahat karar verme hissiyatı.

            Sadeleştir! Basit tut! Seni zorlayan, bir türlü karar veremediğin seçenekler arasında kaldığında, en az ihtiyacın olacaklardan uzaklaşmayı deneyerek süreci sadeleştirerek sorunu çözme yöntemi. Tıpkı trafikteki gibi senin de kendi iş-sosyal çevre-özel hayatın gibi kendi dünyana ait trafiğin sıkıştığında yeni yollar açmak yerine belki de, var olanlar yolların, çözümlerin arasında en işlevsel yolu bulmak rahatlatıcı bir etkiye sahip olacaktır.  Sürekli “acaba diğerinde ne var?” finans dünyasında fırsatı kaçırma, psikolojide gelişmeleri kaçırma korkusu-FOMO³ ile tetiklediğimiz endişeler bizleri karar alma süreçlerinde girdaba sürükleyebildiği gibi kalıcı etkiler de bırakabilmektedir.

            Sonuçta Braess Paradoksu bir inanış! Ama özellikle her gün ajandalarımızın notlarla dolduğu, hatırlatıcılarımızın birbirini kovaladığı, alışveriş sitelerinde favorilere eklediğimiz sepetteki ürünlerin birbirini kovaladığı karar veremediğimiz dünyamıza güzel bir kurtarıcı olabilir.

1 https://tr.wikipedia.org/wiki/Braess’in_paradoksu
2 https://www.matematiksel.org/braess-paradoksu-daha-fazla-yol-daha-az-trafik-demek-degildir/
3 Fear of Missing Out